مقدمـه
در شماره‌ی پیشین مجله بـه شرح و توصیف معماری خانـه‌های کویری درون اقلیم گرم و خشک سرزمـین ایران پرداخته شد و ضمن بررسی ایده‌ها و مبانی طراحی مس درون این پهنـه از شرایط آب‌وهوایی، بناهای تاریخی که خط تقارن دارند نمونـه‌ها و مصادیق ارزشمند این تفکر درون شـهرهای مختلف معرفی شدند. بناهای تاریخی که خط تقارن دارند درون ادامـه‌ی بحث مذکور، خانـه‌ی تاریخی بروجردیـها کـه از بناهای ارزشمند و زیبای شـهر کاشان هست به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت و مشخصات و نکات ارزنده‌ی معماری آن، مطرح شد. بناهای تاریخی که خط تقارن دارند درون این شماره نیز یکی دیگر از این خانـه‌های ارزشمند معرفی مـی‌شود که تا شاید درون آینده، معماران، طراحان و کارشناسان با بررسی الگوهای مطرح درون معماری گذشته‌ی این سرزمـین، خلاقیت و نوآوریـهای شایسته‌ای درون ساخت و ساز از خود نشان دهند.
موقعیت قرارگیری بنا
خانـه‌ی تاریخی طباطبایی درون محله‌ی سلطان امـیر احمد کاشان و در خیـابان علوی واقع است. این بخش از شـهر کاشان، بافت تاریخی و قدیمـی شـهر بوده و مجموعه بناهای ارزشمندی درون آن قرار دارد. بـه دلیل اینکه سنگ بنای این خانـه را شخصی بـه نام حاج سید جعفر طباطبایی بنا نـهاده، بـه خانـه‌ی طباطبایی مشـهور شده است. درون حال حاضر، خانـه درون تملک سازمان رفاهی تفریحی شـهرداری کاشان است.
توصیف و بررسی معماری بنا
خانـه‌ی مذکور درون زمـینی بـه مساحت ۴۷۲۰ مترمربع و در حدود سال ۱۲۵۰ قمری با مـهارت و هنرمندی معمار معروف کاشانی، استاد علی مریم احداث شده است.
به طور کلی خانـه شامل سه بخش اندرونی، بیرونی و خدمـه است. درون بخش اندرونی، صاحبخانـه زندگی مـی‌کرد و بخش بیرونی به منظور پذیرایی از مـهمانـها مورد استفاده قرار مـی‌گرفت.
به لحاظ فرم و الگوی ساخت‌وساز، معماری خانـه از نوع حیـاط مرکزی و گودال باغچه هست که درون مجموع دو حیـاط خلوت و چهار حیـاط اصلی را شامل مـی‌شود. بـه دلیل موقعیت قرارگیری خانـه درون بافت قدیم شـهر، دو رشته قنات نیز از این خانـه گذر مـی‌کرد.
به واسطه‌ی درون گرایی خانـه، ساختمان از نمای بیرونی تزئین و زیبایی ندارد و همچون تمامـی بناهای درون‌گرا درون معماری ایرانی، همـه‌ی زیباییـها و ارزشـهای ساخت و ساز درون درون آن نـهفته است. تزئینات و نقاشیـهای خانـه با نظارت مـیرزا ابوالحسن غفاری کاشانی، ملقب بـه صنیع الملک کـه با مالک خانـه دوستی و رفت‌وآمد خانوادگی داشت، ترسیم شده‌اند.
فضاهای مختلف طراحی شده درون بنا
بنای خانـه‌ی طباطباییـها درون طول ده سال تکمـیل شد و در این مدت نـهایت ذوق و سلیقه‌ی هنرمندانـه درون آن بنا بـه کار رفت که تا نگینی زیبا بر بافت شـهری کاشان نقش بندد. بـه دلیل حیـاطهای مختلف و چندگانـه کـه در این بنا طراحی شده است، فضاهای متنوعی درون گوشـه گوشـه‌ی خانـه پدید آمده کـه در زیر بـه شرح آنـها پرداخته مـی‌شود.
جبهه‌ی جنوبی حیـاط درون مـیانـه‌ی خود دارای ایوان ستون داری هست که از لبه‌ی حیـاط اندکی عقب‌تر نشسته و حوض مستطیل شکلی درون مقابل آن قرار دارد. مـهمترین مجموعه‌ی فضایی خانـه درون جبهه‌ی جنوبی واقع شده است. ارتفاع این جبهه از سایر قسمتهای بنا بیشتر هست و قوسی نیم‌دایره بر فراز ایوان مـیانـه‌ی خود دارد کـه بالاترین نقطه درون خط آسمان، کلیّت بنا را تشکیل مـی‌دهد.
ستونـهای پرتزئین و جزئیـات زیبای گچ بری رنگی درون دیوارها و سقف ایوان بر اهمـیت آن مـی‌افزاید. درون پشت ایوان، تالاری با شاه نشین قرار گرفته کـه از دو سو بـه سوی فضاهای باز حیـاطهای طرفین گشوده مـی‌شود. سقف تالار و شاه نشین آن، دارای تزئینات یزدی بندی زیبایی است.
حیـاطهای کوچک دو سوی تالار کـه به شکل هشت و نیم هشت هستند، با بناهای دوطبقه‌‍ای محصور شده‌اند و حوضی بـه شکل هشت ضلعی درون مـیانـه‌ی خود دارند. قسمت فوقانی جداره‌های این حیـاطها پوشیده از تزئینات یزدی بندی است.
در جبهه‌ی مقابل بـه تالار هریک از این حیـاطها، ایوانچه‌های ستون دار و پرتزئینی قرار دارد و در جبهه‌ی شمالی و جنوبی، اتاقهای سه دری درون دو طبقه واقع شده‌اند. بدین ترتیب سه دریـهای واقع درون دو سوی ایوان بزرگ جبهه‌ی جنوبی بنا از دو سو بـه فضای باز پنجره دارند. درون جبهه‌ی شمالی حیـاط، مـهتابی نسبتاً وسیعی درون مـیانـه‌ی نما واقع شده و فضای باز حیـاط را گسترده تر کرده است. درون دو سوی نمای این جبهه نیز دو ایوانچه‌ی ستون دار قرار گرفته است. مـهتابی بـه تالار خانـه‌ی دیگر مربوط هست و درون طرفین خود، دو هشتی ورودی دارد کـه از یکی از آنـها مـی‌توان بـه حیـاط خانـه‌ی دیگر وارد شد.
بدین ترتیب مـی‌توان مـهتابی را مفصل ارتباطی دو حیـاط بـه شمار آورد. درون جبهه‌ی شرقی نیز مجموعه‌ای متشکل از یک تالار و چهار اتاق سه دری وجود دارد کـه همـه درون امتداد یکدیگر قرار گرفته و به هم مربوطند. تالار مـیانـه‌ی این جبهه، صلیبی شکل هست و دو ایوانچه‌ی ستون دار درون مقابل سه دریـهای طرفین آن واقع شده‌اند.
نمای این جبهه از حیـاط دارای نظام یک درون مـیان قوسهای کوچک و بزرگ است. درون جبهه‌ی غربی بنا تنـها دو ایوانچه‌ی ستون دار درون مـیانـه‌ی دیوار ساخته شده کـه به نوعی نمای جبهه‌ی مقابل را تکرار مـی‌کنند. بـه طور کلی، اصل تقارن درون نماهای متقابل، درون همـه‌ی اجزای بنا دیده مـی‌شود. سطح نماهای داخلی حیـاط اصلی خانـه را با گچ بریـهای بسیـار ظریف آراسته‌اند بـه طوری کـه در نظر هر بیننده و گردشگری بسیـار باشکوه جلوه مـی‌کند.
در زیر مـهتابی جبهه‌ی شمـالی خانـه، سرداب بزرگ و در خور توجهی وجود دارد کـه در شرایط آب و هوایی گرم و خشک منطقه‌ی کویری کاشان و خصوصاً درون فصل تابستان، هوای لطیف و مطبوعی را به منظور نشیمنـهای ظهرگاهی ساکنان خانـه فراهم مـی‌آورد.
سرداب و زیرزمـین، دارای سقف پرتزئین یزدی کاری هست و ستونـهای زیبایی درون آن کار شده‌اند. حیـاط کوچکتر کـه حیـاط بیرونی هم هست، فضای کوچکتری را شامل مـی‌شود کـه دارای طاقنماها و ایوانچه‌های زیبایی است. درون جبهه‌ی شرقی آن، یک پنج دری با دو اتاق درون طرفین آن طراحی شده است. درون پشت بام این پنج دری یک مـهتابی با دیواره‌های نماسازی شده قرار دارد. درون مـیانـه‌ی جبهه‌ی غربی حیـاط، یک مـهتابی کشیده، بخش اعظم نمای این جبهه را درون بر گرفته هست و تالار خانـه درون پشت آن واقع است. بـه این ترتیب تالار اصلی از دو جهت بـه دو فضای مـهتابی باز مـی‌شود کـه یکی بـه حیـاط بزرگ خانـه و دیگری بـه حیـاط کوچکتر مشرف است.
در کل خانـه، چهل اتاق و چهار سرداب طراحی شده هست که بنا بـه شرایط قرارگیری درون حیـاطهای مختلف و درجه‌ی اهمـیت آنـها، دارای تزئینات متفاوت و متنوعی هستند. قرینـه سازی و به کارگیری پنجره‌های بسیـار زیبا و رنگین درون نمای خارجی اتاقها، ظاهری آراسته و دیدنی درون فضای حیـاطها بـه وجود آورده هست که باعث جذب هر چه بیشتر بیننده مـی‌شود.
تقسیم بندی فضایی درون پلان خانـه
شامل اتاق پنج دری ساده درون مرکز و دو حیـاط درون دو طرف آن است. همچنین سردابهایی دارد کـه بادگیرها هوا را درون آن جریـان مـی‌دهند. این بخش، محل سخانواده‌ی مرحوم طباطبایی بوده است.
اختلاف ارتفاع کف سرداب و گذر اصلی خیـابان حدود ۸ که تا ۱۰ متر است. چرا کـه هرچه این فضا بیشتر درون دل زمـین قرار گیرد، درون تابستان خنکتر بوده و هوای مطبوعتری بـه همراه مـی‌آورد. بـه واسطه‌ی وجود بادگیر، سقف طاق ضربی، نوع مصالح بـه کاررفته درون بدنـه‌ی سرداب، دوجداره بودن بدنـه و وجود حوض، بین زیرزمـین و فضای بیرون حدود ۱۵ که تا ۲۰ درجه اختلاف دما بـه وجود مـی‌آید.
شامل تالار بزرگ و اتاق شاه نشین درون مرکز با نورگیرها و پنجره‌های مشبک رنگی و پنجره‌های کناری دوجداره کـه عمودی باز و بسته مـی‌شوند و در واقع از نوع پنجره‌های ارسی هستند. اتاق دارای تزئینات نقاشی و آینـه کاری و گچ بریـهای جالب توجه، از جمله پنجره‌های مشبک گچی هست که همچون پارچه‌ی توری ظریفی بـه نظر مـی‌رسد.
در دو طرف اتاق شاه نشین اتاقهای گوشواره بنا شده است. درون جلوی اتاق شاه نشین، ایوانی با آینـه کاری و گچ بریـهای جالب توجه دیده مـی‌شود.
در طرفین تالار بزرگ، دو حیـاط خلوت و نورگیر بـه صورت قرینـه‌ی یکدیگر احداث شده هست که دارای تابلوهای بدیع نقاشی هستند و از نفایس آثار هنری این دیـار بـه شمار مـی‌آیند. اسناد و قراین نشان مـی‌دهد کـه هنرمند بزرگ و نقاش باشی دربار ناصرالدین شاه قاجار، یعنی مـیرزا ابوالحسن غفاری، ملقب بـه صنیع الملک، درون ترسیم این نقاشیـها دست داشته است.
این حیـاط شامل اتاقهای خدمـه، زیرزمـین خدمـه، آشپزخانـه و اصطبل زمستانی و تابستانی هست که شماری از اتاقهای خدمـه از بین رفته است.
دو رشته قنات دولت آبادی و نصرآبادی کـه در این منطقه گذر دارند، درون قدیم آب خانـه را تأمـین مـید.
این خانـه بـه دلیل وجود حیـاطهای متعدد، دارای ورودیـهای مختلفی است. بنا درون مجموع پنج درِ ورودی دارد. ورودی اصلی درون قسمت هشتی بـه دو ورودی اندرونی و بیرونی تقسیم مـی‌شود. علت پیچ‌وخم راهروهای ورودی، شکست اختلاف ارتفاع و نداشتن دید مستقیم است. ورودی اصلی درون گوشـه‌ی جنوب شرقی بنا واقع شده و ترکیبی از فضاهای متوالی هست که سردر را بـه حیـاط پیوند مـی‌دهد.
: بناهای تاریخی که خط تقارن دارند[خانـه‌ی تاریخی طباطبایی‌ها، کاشان - هنرمعماری آنلاین بناهای تاریخی که خط تقارن دارند]
نویسنده و منبع: AOAonline | تاریخ انتشار: Mon, 30 Jul 2018 22:16:00 +0000